Nước Việt ta vốn là một đất nước có nền tảng nông nghiệp là chính, nên nhà làm ruộng thường phải be bờ giữ nước. Nhiều lúc gặp mưa lớn, nước ứ đọng chảy mạnh làm vỡ bờ.
Cũng có khi, cư ân sống dọc theo sông lớn (thường gọi là sông cái) phải đắp đê cao ngăn cho nước một khi dâng không tràn vào ruộng vườn. Đê cũng có sức chịu đựng của đê, nếu gặp lúc nước phủ kín sông, chảy quá mạnh thì đê cũng chẳng ngăn nổi và bị phá vỡ.
Qua những sinh hoạt đó, thành ngữ “Tức nước vỡ bờ” ra đời và cho một nghĩa bóngNghĩa bóng của thành ngữ “Tức nước vỡ bờ” nói về giới hạn chịu đựng của con người và xã hội. Con người có thể chịu đựng sự áp bức, bất công hoặc những khó khăn trong một khoảng thời gian nhất định. Nhưng khi áp lực tích lũy quá lớn, không còn khả năng nhẫn nhịn, sự phản kháng sẽ xảy ra, giống như nước tràn qua bờ khi không còn đủ sức chịu đựng. Đây là lời nhắc nhở về sự cần thiết của công bằng và đồng cảm trong ứng xử.
Người Anh cũng có thành ngữ “Even a worm turn”. Họ không có trải nghiệm như nông dân Việt mà chỉ nhìn thấy con giun đang nằm thẳng trên mặt đất, khi bị ai đó quệt, quẹt thì uốn mình trườn đi – một sự phản kháng nhẹ nhàng. Đây cũng là do Tây phương ảnh hưởng lời răn dạy từ Kinh Thánh nên nhẫn nhục và chuyện gì không phải thì lặng lặng bỏ đi hơn là phản kháng, chống đối khiến “không bể đầu thì cũng gẫy tay”. Họ luôn luôn đặt niềm tin cậy nơi Đức Chúa Trời. Lời trong Kinh Thánh ghi rằng “Dẫu tôi đi giữa gian truân, Chúa sẽ làm cho tôi được sống, giơ tay Chúa ra chống trả cơn giận của kẻ thù nghịch tôi, và tay hữu Chúa sẽ cứu tôi” (Thi Thiên 138:7).
Mặt khác, thành ngữ “Tức nước vỡ bờ” cảnh báo trong việc ứng xử. Khuyên người ta đừng qua khích đến độ chèn ép nhau mà bên đối phương không thể im lặng hoặc chịu đựng nổi thì “vỡ bờ” sẽ xảy ra. Một lời khuyên khác nhưng tương tự có thể là “Đừng dồn chó vào chân tường” theo ý tưởng người nước ngoài.
Nhớ đến nhà văn Ngô Tất Tố, ông có một tựa đề “Tức nước vỡ bờ” trong tiểu thuyết “Tắt đèn”. Tác phẩm là bức tranh về một xã hội phong kiến đương thời thối nát, tàn bạo, nơi đồng tiền và quyền lực ngự trị và Ngô Tất Tố đã hướng ngòi bút đến tầng lớp thấp kém trong xã hội là những người nông dân nghèo khổ, họ phải sống trong khổ cực và dường như không tìm thấy bất cứ lối thoát nào. Bước đường cùng… thì họ sẽ làm gì? Tất nhiên “tức nước vỡ bờ”. Đoạn văn này được tóm tắt như sau.
Chuyện xoay quanh gia đình chị Dậu – là một gia đình nghèo khổ sống ở thôn Đoài. Đến ngày đóng sưu thuế vì không đủ tiền đóng cho chồng, anh Dậu bị quan lại lôi ra đình đánh đập và khi trả về chỉ còn là thân xác rũ rượi, sắp chết. Cả nhà không có gì ăn, may bà hàng xóm cho bát gạo, chị Dậu nấu cháo cho anh Dậu ăn nhưng anh chưa
kịp ăn thì cai lệ và người nhà lí trưởng đến đòi sưu tiếp vìthiếu tiền sưu của người em trai mất đã lâu, chị Dâu van xin tha cho chồng nhưng bọn chúng không nghe mà còn nhẫn tâm đánh chịvàsấn đến trói anh Dậu mang đi. Vì quá phẫn nộ, từ van xin nài nỉ không được, chị Dậu không thể ngồi yên chứng kiến cảnh chồng bị đánh đập nên đã liều mạng chống cự lại, quật ngã hai tên cai lệ tay sai.
Tóm lại, “Tức nước vỡbờ” không chỉlàmột thành ngữ quen thuộc dạy một chiều “nước mạnh quá tất làm vỡ bờ” mà còn là lời nhắc nhở sâu sắc về giới hạn của sự chịu đựng để khuyến khích mọi người sống hòa hợp, đồng cảm và tránh đẩy người khác vào bước đường
cùng. Hãy nhớ rằng “suy bụng ta ra bụng người” – nếu mình không chịu đựng nổi, tất nhiên người khác cũng vậy, hầu cho đừng làm một điều gì quá độ khiến đưa đến xung đột, đổ vỡ. Muốn một xã hội yên bình, muốn tình than hàng xóm tốt đẹp thì hãy thực hiện “đừng làm nước tràn ly”, sự nhường nhịn, ôn hòa và lịch sự vẫn có giá trị vững bền trong phép ứng xử của người Việt xưa cũng như nay.
(Viết riêng cho Nam Úc)
Ý kiến (0)